1. Wielkanoc i moje wspomnienia z nia związane. Wielki Post. Pojęcie postu. Pokarmy zakazane i dozwolone w średniowieczu w okresie Wielkiego Postu. Postne pokarmy średniowiecznych mieszkańców dworów i wsi. Staropolskie pisanki. Koszyk ze święconym. Przykłady pomysłowego zdobienia pisanek i koszyków do święconego zawiera książka Pani: Agnieszki Bojrakowskiej – Przeniosło: "Pisanki i święconki" .
Malowanie pisanek. Zdjęcie stockowe autorstwa Pixmac.pl
„Zdobione jajka, czyli pisanki, znane były już w starożytności, a na ziemiach polskich przynajmniej od X w. Tradycyjne pisanki wielkanocne robiono zarówno we dworach, jak i na wsiach. Zajmowały się tym głównie kobiety, młodzież i dzieci."1/
1.1. Kiedy byłem dzieckiem Wielkanoc kojarzyła mi się z wcześniejszym okresem Wielkiego Postu oraz z pisankami. Pisanki i inne pokarmy w Wielką Sobotę zanoszono do kościoła dla poświęcenia ich.
1.2. Wielki Post rozpoczynał się w Środę Popielcową i trwał 40 dni. Przypominał on ludziom 40-dniowy post Pana Jezusa na pustyni.2/
1.3. Wielki Post przed świętami Wielkiejnocy miał ludzi przygotowac do tych Świąt.2/
1.4. Najpierw krótko o pojęciu postu: "Post jest rodzajem praktyki religijnej i duchowej....".3/ "W średniowiecznej Europie post - bardzo surowy, bardzo częsty i bardzo długi – był główną regułą żywieniową. Określał także zasady jedzenia poza nim, bo trzeba go było jakość odreagować".3/
1.5. W XVII wieku poszczono około 6 miesiecy w roku : w środę, piątek i sobotę. We Włoszech czy Grecji w czasie postu jedzono potrawy łatwo dostępne: oliwę, chleb ryby, warzywa i owoce. 4/
1.6. Niestety większość tych produktów nie była w tym czasie w Polsce łatwo dostępna. Dlatego w Polsce post był bardziej surowy. 4/
1.7. W Polsce średniowiecznej i późniejszej zakazane było spożywanie pokarmów pochodzących od zwierząt gorącokwistych, czyli: wieprzowiny, wołowiny, kur indykóww, dzikiego ptactwa. Zakazane było także spożywanie pochodzącego od tych zwierząt nabiału: masła, jaj, sera, mleka.4/
1.8. Dopuszczalne było jedzenie zwierząt zimnokrwistych; ryb, bobrów, wydr.4/ Oczywiście jadali je przede wszystkim właściciele i dzierżawcy posiadłości ziemskich.
1.9. Mieszkańcy wsi w średniowieczu (i w okresie późniejszym) w czasie Wielkiego Postu jadali więcej pokarmów roślinnych: kucmerkę, pasternak, mannę (chodzi tu o ziarna traw z rodziny wiechlinowatych, a nie o znaną nam dziś kaszę mannę)), świerząbek bulwiasty, potrawy z grochu. Jedzono też dużo dzikich roślin i przetworów z nich: czarny bez, dziką różę, berberys. Podstawą postnej kuchni były kasze: gryczana, jęczmienna, jagły.4/
1.10. Ziemniak na polskich ziemiach zagościł dopiero w XIX wieku.4/
1.11. Jak wspomniałem na początku dla mnie jako dziecka bardzo ważnym atrybutem Świąt Wielkanocy była pisanka.
1.12. Okazuje się, że na w dworach ziemiańskich pisanki też były bardzo ważnym elementem Wielkanocy: ozdabiały stół świąteczny i służyły jako prezenty. Dlatego na dworach wykonywano ich bardzo dużo. 5/
1.13. Pisanki były jednym ze składników święconego, czyli koszyczka wypełnionego żywnością, z którym w Wielką Sobotę udawano się do kościola, aby tą żywność poświęcić. Oprócz pisanek umieszczano w koszyczku: chleb, kiełbasę, szynkę, słodkie ciasto, sól, słodki baranek.6/
1.14. Każdy z wspomnianych wyżej pokarmów ma znaczenie. Na przykład: chleb zapewnia sytość, wędliny zapewniają materialny dostatek, sól oznacza oczyszczenie i bogactwo.6/
1.15. Jak można w ciekawy sposób ozdabiać pisanki i koszyczki do święconego przedstawia Państwu Pani Agnieszka Bojrakowska w swjej książce (i ebooku): "Pisanki i święconki".
Książkę tę wydało w latach 2010 i 2013 Wydawnictwo RM z Warszawy. W roku 2014 Wydawnictwo RM wydało E-book pod tym samym tytułem.
W książce Autorka podpowiada bardzo interesujące sposoby zdobienia pisanek oraz koszyczków w których w Wielką Sobotę zaniesiemy święconkę do poświęcenia w kościele.
Poniżej cytuję nazwy rozdziałów i podrozdziałów tej książeczki:
„Wstęp”; „Zdobienie wydmuszek”; „Pisanki” [„Ażurowe”; „Koszyczek”; „Kurczaczek”; „Kwiatki na srebrze”; „Otulona mchem”; „Cekinowe”; „Różane”; „Papierowe ślimaczki”; „Skorupkowe”; „Sznurkowe”; „Tęczowe”; „W kolorach tęczy”; „W brokacie”; „W koronkach”; „W plamki”; „Wydzierankowa pisanka”; „Z drewnianymi ozdobami”; „W wiosennych kwiatach”; „Z perełkami”; „W pajęczynie”]; „Koszyczki” [ „Koszyczek z atłasem”; „Koszyczek z piórkami”; „Koszyczek z falbanką”; „Koszyczek z gałązkami”; „Koszyczek z tulipanami”]
/Następny post opublikuję prawdopodobnie w środę 8 kwietnia lub w czwartek rano 9 kwietnia 2015/7/
2. Objaśnienia:
1/ Cytat ze strony 210 książki Pana Tomasza Adama Pruszaka: "O ziemiańskim świętowaniu". Więcej bardzo ciekawych informacji na temat pisanek znajdziecie Państwo na stronach 210-212 tej książki.
2/ Opracowałem na podstawie informacji ze strony 186 książki Pana Tomasza Adama Pruszaka.
3/ Cytat ze strony 17 z 3-4 (45-46) dwumiesięcznika: "Natura i Ty" marzec-kwiecień 2012. Jest to artykuł-wywiad Pani Karoliny Sienkiewicz z Prof. Dr hab. Jarosławem Dumanowskim, prof UMK w Toruniu. Tytuł tego artykułu- wywiadu: "Posty po staropolsku".
4/ Opracowałem na podstawie stron 18, 20-23 wspomnianego w poprzednim przypisie artykułu-wywiadu: "Posty po staropolsku".(Cały ten bardzo interesujący artykuł-wywiad jest zamieszczony na stronach 16-25 wspomnianego wyżej dwumiesięcznika: "Natura i Ty")
5/ Na podstawie strona 211 książki Pana Tomasza Adama Pruszaka.
6/ Na podstawie artykułu Pani Elwiry d"Antes: "Magia Wielkich dni". Jest on opublikowany na stronach 3-4 numeru 16/2014 ( z 20.04.2014) tygodnika: "Gwiazdy mówią..".
7/ Następny temat będzie dotyczył przepisów polskiej kuchni regionalnej.
Życzę Państwu: Zdrowych, pogodnych Świąt Wielkanocnych
pełnych wiary, nadziei i miłości. Życzę także radosnego wiosennego nastroju. oraz serdecznych spotkań w gronie rodziny i przyjaciół.
Ryszard Roszkowski
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz